W 1516-19 i w połowie 1521 był administratorem dóbr kapitularnych w Olsztynie. Podczas wojny polsko-krzyżackiej 1520-21 bronił zamku olsztyńskim przed Krzyżakami.
Interesował się zagadnieniami ekonomicznymi, czego wynikiem był jego projekt reformy walutowej (1517); memoriał w tej sprawie przedłożony przez Kopernika na sejmiku w Toruniu (1519), został poszerzony (1526) i ujęty w formę traktatu pt. Monetae cudendae ratio. Sformułował w nim Kopernik zasady reformy monetarnej oparte na projekcie poprawy pieniądza i ujednolicenia monety pruskiej i polskiej; sformułował prawo ekonomiczne, zgodnie z którym pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy; prawo to nazwano później prawem Greshama, któremu przypisywano jego odkrycie.
Około 1510 Kopernik podał zarys teorii heliocentrycznej w rozprawie znanej pt. Commentariolus; nie była ona drukowana, lecz krążyła w odpisach, z których 2 znaleziono dopiero w XIX w. Główne dzieło Kopernika, zawierające wykład astronomii ujęty w aspekcie obrotu Ziemi dookoła osi oraz obiegu razem z innymi planetami dookoła Słońca, powstało 1515-30. Mimo że Kopernik nie zdecydował się na ogłoszenie wyników swych dociekań nauk., a jedynie (1535) z inicjatywy B. Wapowskiego oprac. almanach (zaginiony) oparty na tablicach astronomicznych z De revolutionibus…, wiadomość o tej teorii budowy świata szerzyła się w Europie; 1539 przybył do Fromborka G.J. von Lauchen, zw. Retykiem (Rheticus), aby się z nią zapoznać; skłonił on Koprenika do wydania dzieła; wyciąg z niego, znany pod skróconym tytułem Narratio Prima, sporządzony przez Retyka, ukazał się drukiem w Gdańsku 1540.
W 1541 Retyk oddał dzieło Kopernika do druku w Norymberdze; nad drukiem czuwał A. Osiander; wycofał on bez wiedzy Kopernika jego przedmową, a umieścił na jej miejscu własną, nie podpisaną, przedstawiającą teorię Kopernika jako hipotezę ułatwiającą obliczenia; było to niezgodne ze stanowiskiem Kopernika, wyraźnie sformułowanym w Liście dedykacyjnym do papieża Pawła III, wydrukowanym na początku tej samej książki; dzieło ukazało się w 1543 pt. De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich). Dzieło Kopernika, godzące w ustalone poglądy na budowę świata, nie od razu spotkało się z pozytywnym przyjęciem zarówno wśród uczonych, jak i władz duchownych.
Od przeł. XVI i XVII w. teoria Kopernika zyskiwała coraz więcej zwolenników, a do jej ugruntowania najbardziej przyczynili się G. Bruno, J. Kepler i Galileusz. Jeszcze za życia Kopernika jego teoria spotkała się z ostrym sprzeciwem M. Lutra, Ph. Melanchtona i J. Kalwina, jako sprzeczna z tekstem Biblii. Kościół katolicki początkowo nie zajmował oficjalnie stanowiska wobec teorii Kopernika, jednak później, po soborze trydenckim uznał ją za przeciwną światopoglądowi religijnemu.; Kongregacja Indeksu wydała (1616) dekret potępiający De revolutionibus…; z Index librorum prohibitorum dzieło Kopernika zostało usunięte w 1758.
Rewolucja Kopernikańska (jak później nazwano wystąpienie i dzieło Kopernika) polegała na przezwyciężeniu poglądu uznawanego przez wieki, na podjęciu dawnej idei układu heliocentrycznego (wprowadzonego do astronomii przez Arystarcha z Samos) i stworzeniu dla tej koncepcji pełnej i ścisłej, jak to było możliwe w ramach ówczesnej wiedzy, podbudowy naukowej.
Źródło: EM PWN